नवी दिल्ली 19 : नवी दिल्लीतील इंडियन हॅबिटॅट सेंटरच्या राष्ट्रीय स्तरावरील आयएचसी नाट्य महोत्सवात नाशिकमधील लोकप्रिय “कलगीतुरा” या संगीत नाटकाची निवड झाली आहे. हे नाटक २२ सप्टेंबर २०२४ रोजी, सायंकाळी ७ वाजता स्टेन ऑडिटोरियम येथे सादर होणार आहे.
“कलगीतुरा” हे नाटक मराठी लोककलेचा अप्रतिम नमुना असून, नाटककार दया पाटील यांनी या नाटकाचे लेखन दहा वर्षांच्या संशोधनातून साकारले आहे.या संगीत नाटकाचे दिग्दर्शन सध्याच्या आघाडीच्या नाट्यदिग्दर्शक सचिन शिंदे यांनी केले आहे. तब्बल २२ कलाकारांचा सहभाग असलेल्या या नाटकात हेमंत महाजन, विमल ननावरे, निलेश सूर्यवंशी, अर्णव इंगळे, आणि ऋषिकेश शेलार यांच्यासह नाशिक जिल्ह्यातील विविध भागांतील कलाकार भूमिका साकारत आहेत.
नाटकाचे संगीत ऋषिकेश शेलार यांनी दिले असून, रोहित सरोदे यांनी संगीत संयोजन केले आहे. प्रकाशयोजनेची जबाबदारी चेतन बावडेकर यांनी सांभाळली आहे. या नाटकाच्या माध्यमातून पारंपरिक “कलगी” आणि “तुरा” या लोकपरंपरेचा संघर्ष रंगमंचावर सादर होतो, जो अंधारात हरवलेल्या लोककलेचा पुनरुज्जीवन करण्याचा प्रयत्न आहे.
“कलगीतुरा” विषयी
“कलगीतुरा” हा महाराष्ट्रातील एक अत्यंत प्रसिद्ध लोककला परंपरा आहे. यामध्ये पारंपरिक लावणींचा प्रयोग केला जातो, ज्यामध्ये गावातील शेतकरी आणि लोक आपल्या गाण्याद्वारे सामाजिक आणि आर्थिक परिस्थितीवर टिप्पणी करतात. “कलगीतुरा” विशेषतः अत्यंत सुरस व मजेशीर असतो, ज्यामध्ये जीवनातील प्रतिकूल परिस्थितीला हास्य आणि विनोदाच्या माध्यमातून सामोरे जाता येते.
गावागावातील शेतकरी कलगीतुरा सादर करतात आणि कधी कधी एकमेकांशी संवाद साधण्यासाठीही हा माध्यम वापरला जातो. यामध्ये ग्रामीण जीवनाच्या विविध पैलूंवर भाष्य केले जाते, जसे की शेतकरी आणि त्यांच्या कष्टांची, त्यांचा आहार, सामाजिक समस्या आणि विविध लोकसंगीताचे मुद्दे. “कलगीतुरा” म्हणजेच ‘शक्ती’ आणि ‘तुरा’ म्हणजे ‘शिव’ यांचा सामना होतो. हा आंतरदृष्टी शेतकरी आणि त्याच्या जीवनातील संघर्षांचा प्रतिनिधी आहे.
काळानुसार, बदलत्या सामाजिक आणि आर्थिक परिस्थितींमुळे या परंपरेत बदल झाले असून, आधुनिकतेच्या प्रभावामुळे पारंपारिक शेती आणि व्यवसाय बंद पडले आहेत. तरीसुद्धा, गावातील काही माणसे या परंपरेला जिवंत ठेवण्यासाठी प्रयत्नशील आहेत. दोन दशकांनंतरही, काही वयोवृद्ध व्यक्तींनी पुनःप्रेरित करून ह्या परंपरेला जागवण्यासाठी अथक प्रयत्न केले आहेत.
“कलगीतुरा” या नाटकाच्या कथेतून या परंपरेच्या पुनरुज्जीवनाचे आणि त्या सांस्कृतिक धरोहराच्या महत्वाचे प्रदर्शन हे या नाटकाचे उद्दिष्ट आहे. “कलगीतुरा” हे एक सांस्कृतिक दृष्टिकोन आणि लोककला परंपरेच्या जतनाचे प्रतीक आहे, ज्यामध्ये गावातील लोकांचा संघर्ष आणि त्यांच्या जीवनातील गहन अनुभवांचे चित्रण केल्याचे रसिकांना पाहा‍यला मिळेल.
नाशिक जिल्ह्यातील उमराणे (ता. देवळा) येथील ‘कलगीतुरा’ या लोकपरंपरेवर आधारित या नाटकाच्या लेखनाची जबाबदारी दत्ता पाटील यांनी सांभाळली आहे. त्यांचा या परंपरेवरील सखोल अभ्यास नाटकाच्या संहितेत प्रतिबिंबित होतो, ज्यामुळे ही लोककला नव्याने उभारी घेत आहे. ‘कलगीतुरा’ ही प्राचीन लोककला असून, त्यात आध्यात्मिक लावण्यांच्या द्वंद्वातून ग्रामीण विचार मांडले गेल्याचे अनुभवास मिळेल.
एनसीपीए मुंबईच्या ‘दपर्ण’ लेखन उपक्रमात विजेते ठरलेले हे नाटक आधीच मुंबई रंगभूमीवर खूप लोकप्रिय झाले आहे. दिग्दर्शक सचिन शिंदे आणि लेखक दत्ता पाटील यांची जोडी मराठी रंगभूमीवर यापूर्वीही अनेक गाजलेली नाटके सादर करून रसिकांची मने जिंकली आहेत.
दिल्लीतील मराठी रसिकांना “कलगीतुरा” नाट्य महोत्सवात रंगतदार सादरीकरणाची मेजवानी रविवार रोजी अनुभवण्याची संधी नक्कीच मिळेल.
